Liszt op latere leeftijd
"Ik ben half franciscaan, half zigeuner"
Ferenc Liszt werd geboren in Hongarije maar woonde voornamelijk in Frankrijk, Duitsland en Italië. Hij was de meest virtuoze pianist van zijn tijd (betwist door zijn concurrent Sigismund Thalberg), een invloedrijk componist en ontdekker van nieuwe harmonische wegen. Door zijn fabelachtige podium-aanwezigheid was er werkelijk sprake van een lisztomanie, die trekken had van de 20e-eeuwse popscene, met flauwvallende dames en al...
Hysterie bij concert Liszt. Spotprent 19e eeuw
Na constante concert­toernees door heel Europa en gerucht­makende romances met hoog­geplaatste dames kwam er voor deze romanticus rond 1860 een ommekeer. Al in 1857 was hij toegetreden tot de francis­caner orde, maar na het verlies van zijn kinderen Blandine en Daniel, kort na elkaar (dochter Cosima zou met zijn bewonderaar Richard Wagner trouwen) trok hij zich enige tijd geheel terug in een klooster bij Rome, waar hij een paar jaar later tot subdiaken werd gewijd. Tot het eind van zijn leven zou hij blijven reizen door Europa en pendelen tussen Rome, Weimar en Budapest, actief als dirigent, componist en leraar. Na een succesvol concert in Engeland stierf hij op 74-jarige leeftijd in Bayreuth, in het huis van Wagner.

Uit die latere tijd stammen de meeste van zijn prachtige religieuze composities, waarin hij soms de grenzen van de tonaliteit opzoekt. Het oratorium Via Crucis (de kruis­weg) is zo'n laat werk (1879) en toont een wel zeer byzondere verstilling. In meerdere stijlen (grego­riaans, renais­sance, barok, roman­tiek) en soms gewaag­de harmo­nieën beperkt Liszt zich tot de absolute essentie van het thema - alle franje is weggelaten.

Kruiswegstaties van Jan Toorop werden tijdens het Sega-concert geprojecteerd. [INFO]
Tegenwoordig is het een lievelings-compositie van sommige moderne diri­genten zoals bv Reinbert de Leeuw [quote!], maar indertijd weiger­de Liszts muziek­uitgever het stuk, hoewel Liszt geen enkel honorarium verlangde, alleen een mooi verzorgde uitgave met illustraties van Albrecht Dürer. Zonder meer een slag voor de bejaarde meester, die had gehoopt, dat het oratorium eens zou worden uitgevoerd in Rome bij de pauselijke kruisweg­meditaties in het Colosseum. De Via Crucis bleef zodoende tijdens Liszts leven onge­publiceerd en onuit­gevoerd : de grens­verleg­gende trekjes ervan waren zijn tijd te ver vooruit ...

Pas in 1918 werd een musico­logische uitgave gerecon­strueerd uit twee verschil­lende manuscripten die in Weimar en Rome waren opgediept tussen brief­wisseling van Liszt. In 1929 (50 jaar na dato) volgde een eerste opvoering in Budapest en nog eens negen jaar later kwam alsnog een uitgave van de partituur tot stand, geïllus­treerd met gravures van Dürer, als hommage aan deze grote componist, die wel 'De palestrina van de 19e eeuw' is genoemd.

Albrecht Dürer's hout-snedes
over de kruisweg
Statie I
Statie III
Statie VI
Statie VII
Statie XII
Inleiding 
Vexilla regis prodeunt
fulget crucis mysterium,
qua vita mortem pertulit
et morte vitam protulit.
Impleta sunt quae concinit
David fideli carmine
dicendo nationibus
regnavit a ligno Deus.
O crux, ave, spes unica,
hoc passionis tempore
piis adauge gratiam,
reisque dele crimina.
Amen.
 Hymne Venantius Fortunatus (530-600) Koningsbanieren komen naar voren het kruismysterie straalt waardoor het leven overgaat in de dood en uit de dood het leven voortkomt. Vervuld is geworden wat David bezong in zijn gelovig lied aan de naties verkondigend dat God heerst vanaf het kruis. Gegroet o kruis, enige hoop in deze lijdenstijd schenk genade aan de vromen en vergeef de zondaren hun schuld. Amen
Statie I 
(Pilatus:) Innocens ego sum
a sanguine justi hujus
 Jezus wordt ter dood veroordeeld
Ik ben onschuldig
aan het bloed van deze rechtvaardige
Statie II 
(Jezus:) Ave, ave crux!
 Jezus krijgt het kruis op de schouders
Gegroet o kruis
Statie III 
Jezus cadit.
Stabat Mater dolorosa
juxta crucem lacrimosa
dum pendebat filius
 Jezus' eerste val onder het kruis
Jezus valt.
Daar stond de bedroefde moeder
in tranen onder het kruis
waarhaan haar zoon hing
Statie IV [piano solo]Jezus ontmoet zijn moeder
Statie V [piano solo]Simon van Cyrene helpt het kruis dragen
Statie VI 
O Haupt voll Blut und Wunden,
voll Schmerz und voller Hohn!
O Haupt, zum Spott gebunden
mit einer Dornenkron!
 Veronica droogt Jezus' gezicht
O hoofd vol bloed en wonden
met smaad gedekt en hoon
o goddelijk hoofd omwonden
met scherpe doornenkroon
Statie VII 
Jezus cadit.
Stabat Mater dolorosa
juxta crucem lacrimosa
dum pendebat filius
 Jezus valt weer
Jezus valt.
Daar stond de bedroefde moeder
in tranen onder het kruis
waarhaan haar zoon hing
Statie VIII 
(Jezus:) Nolite flere super me,
sed super vos ipsas flete
et super filios vestros.
 Vrouwen huilen om Jezus
Huil toch niet om mij
maar huil om uzelf
en om uw kinderen
Statie IX 
Jezus cadit.
Stabat Mater dolorosa
juxta crucem lacrimosa
dum pendebat filius
 Jezus valt voor de derde keer
Jezus valt.
Daar stond de bedroefde moeder
in tranen onder het kruis
waarhaan haar zoon hing
Statie X [piano solo]Jezus wordt ontkleed
Statie XI 
Crucifige!
 Jezus wordt aan het kruis geslagen
Kruisig hem!
Statie XII 
(Jezus:) Eli Eli lamma Sabacthani?
In manus tuas commendo spiritum meum
Consummatum est.
(Koor:) O Traurigkeit, o Herzeleid,
ist das nicht zu beklagen?
 Jezus sterft aan het kruis Mijn God mijn God, waarom hebt ge mij verlaten?
In uw handen beveel ik mijn geest
Het is volbracht
O treurigheid, o hartepijn
Is dat niet te beklagen?
Statie XIII [piano solo]Jezus van het kruis afgenomen
Statie XIV 
Ave crux, spes unica,
mundi salus et gloria,
auge piis justitiam.
Reisque dona veniam!
Amen. Ave Crux!

Statie XIII
 Jezus wordt in het graf gelegd
Gegroet o kruis, enige hoop
redding en roem van de wereld
doe recht aan de vromen
en geef zondaren barmhartigheid
Amen. Gegroet o kruis