Tormis - Meren kosijat

Veljo Tormis oogst wereldwijd roem met zijn koorzettingen van traditionele liederen uit Estland en vrijwel verloren gegane Fins-Oegrische culturen (oa Kareliërs, Woten, Wepsen, Izhoren). Karelië ligt ten oosten van Finland en is de bakermat van het beroemde finse epos Kalevala. Want het was Karelië en het naburige Ingermanland (Ingrië), waar de Fin Elias Lönnrot in de 19e eeuw het materiaal van dit epos optekende en naar het Fins vertaalde.

Na hem zou dit proces van vastleggen van volksmelodieën en verhalen doorgaan, zodat er een enorm cultureel erfgoed ontstond. In 1942 en 1943, toen Kareliërs en Ingriërs in groten getale naar Finland werden gedeporteerd , kreeg dit verzamelwerk nog een laatste stoot.

Fins-oegrische talen kwamen al sterk onder druk te staan in de 18e eeuw toen de nieuwe Russische hoofdstad St.Petersburg in deze regio werd gesticht. Ten tijde van WO I waren er nog ±120.000 sprekende vertegenwoordigers, maar door Stalins culturele verstikking en migratie-politiek zijn er nu nog maar een handjevol over.

Tormis werd in Estland geboren toen de Baltische landen tijdelijk politiek onafhankelijk waren en er een sterk nationaal bewustzijn was. Na Russische annexatie in 1940 volgde al snel Duitse bezetting. In 1944 bracht Stalins Rode Leger de 'bevrijding' in de vorm van immigratie van meer dan een miljoen bevoorrechte Sovjet-Russen - openbaar gebruik van het Estisch, Lettisch en Litouws werd verboden. Een overtreding kon voldoende zijn voor het oordeel 'partisaan', dwz verbanning naar Siberische werkkampen, een lot dat zo'n 125.000 Esten trof. Maar onder Chroestjov en Bresnjev en met name tijdens Gorbatchov's perestroika-politiek werden de teugels wat gevierd.

In die periode (vanaf 1970) leefde het nationalisme weer op en schreef Tormis zijn cycli Vergeten Volkeren. Hij putte uit het rijke Fins-Oegrische cultuurgoed en voltooide in de jaren 1986-1989 de cyclus Karelisch Lot. Nr.2 hiervan, het lied Meren kosijat is afkomstig uit de Kanteletar, een collectie van meer dan 600 lyrische gedichten en liederen, naast de Kalevala opgetekend door Lönnrot. Kort daarna, Tormis was inmiddels 61 jaar, werd Estland weer onafhankelijk. Het trad spoedig toe tot EU en NAVO (2004), het schengengebied (2007) en de eurozone (2011), wat sterk bijdroeg aan verspreiding en succes van Tormis' muziek in Europa en Amerika.

De melodie van dit lied staat in de wat shamanistisch aandoende 5/4 Kalevala-maat. Door intrigerende harmonische wendingen na elk couplet ziet Tormis kans het bezwerende karakter daarvan te ontstijgen.

Het Meren kosijat verhaal is opgebouwd uit zich sterk herhalende coupletten, een element dat we ook vaak tegenkomen in oude volksprookjes uit de Teutoons-Germaanse traditie, zoals die werden opgetekend door de gebroeders Grimm, ook in de 19e eeuw. Elke strofe begint met eenzelfde tekst die ik hier meisje noem, omdat die het 'meisje van het eiland' beschrijft. − Dan volgt een deel dat karakteristiek is voor de strofe, een opbouwende reeks van minnaars, − die elk verschillende geschenken meebrengen : van onedel naar steeds edeler metaal, − tenslotte uitmondend in het brood, de levenschenkende organische stof die alles overtreft. − Huwelijksaanzoeken van de minnaars worden door het meisje steeds afgewezen − op de laatste minnaar na.

Meren kosijat
1. [meisje:]
Annikini, šuaren neito
istu šuaren sillan piässä
vuotti mieštä mielehistä
šulhaista sulasanaista
[IJzer]
Mieš merestä näyttelehe:
rautašuini, rautapäini,
rautahattu hartijoilla
rautakintahat käjessä
rautakihlat kormanošša:
[Geweigerd aanzoek:]
"Annikini, šuaren neito,
tuletko minun mutšoksi?"
"Enkä tule, enkä ole,
ei ole šiätty, eikä kyätty,
eike toitsi toivotettu
eikä koissani luvattu!"

2.[meisje] [Koper]
Mieš merestä näyttelehe:
vaskišuini, vaskipäini,
vaskihattu hartijoilla,
vaskikintahat käjeessä,
vaskikihlat kormanošša:
[aanzoek geweigerd]

3. [meisje] [Zilver]
Mieš merestä näyttelehe:
hopiešuini, hopiepäini,
hopiehattu hartijoilla,
hopiekintahat käjeessä,
hopiekihlat kormanošša:
[aanzoek geweigerd]

4. [meisje] [Goud]
Mieš merestä näyttelehe:
kultašuini, kultapäini,
kultahattu hartijoilla,
kultakintahat käjeessä,
kultakihlat kormanošša:
[aanzoek geweigerd]

5. [meisje] [Brood]
Mieš merestä näyttelehe:
leipäšuini, leipäpäini,
leipähattu hartijoilla,
leipäkintahat käjeessä,
leipäkihlat kormanošša:
"Annikkini, šuaren neito,
tuletko minun mutšoksi?"
"Šekä tulen, jotta olen,
miut on koissani luvattu,
vielä toitsi toivotettu!"

Minnaars uit de zee Annikini, het meisje van het eiland zat aan het einde van de eilandsbrug en wachtte op een man die haar kon behagen een bruidegom zo zoet als honing En zie, een man rees op uit schuimende golven met ijzeren mond, een ijzeren hoofd om zijn schouders een mantel van ijzer en ijzeren wanten aan zijn handen. IJzeren ringen bracht hij in zijn knapzak mee. "Annikini, meisje van het eiland, wil jij worden tot mijn bruid?" "Nee dat wil ik niet, dat kan ik niet, mijn familie geeft me niet en niemand zei me iets Ze beloofden mij niet tweemaal en toestemming gaven ze niet." En zie, een man rees op uit schuimende golven met koperen mond, een koperen hoofd om zijn schouders een mantel van koper en koperen wanten aan zijn handen. Koperen ringen bracht hij in zijn knapzak mee. En zie, een man rees op uit schuimende golven met zilveren mond, een zilveren hoofd om zijn schouders een mantel van zilver en zilveren wanten aan zijn handen. Zilveren ringen bracht hij in zijn knapzak mee. En zie, een man rees op uit schuimende golven met gouden mond, een gouden hoofd om zijn schouders een mantel van goud en gouden wanten aan zijn handen. Gouden ringen bracht hij in zijn knapzak mee. En zie, een man rees op uit schuimende golven met een mond van brood, een broden hoofd om zijn schouders een mantel van brood en broden wanten aan zijn handen. Broodringen bracht hij in zijn knapzak mee. "Annikini, meisje van het eiland, wil jij worden tot mijn bruid?" "Ja dat wil ik, ja dat kan ik Mijn familie gaf toestemming en beloofde mij tweemaal!"